مراد از کلمه " الیوم" در آیه ای که بعد از غدیرخم نازل شد چیست؟

در آیه ای که بعد از غدیرخم نازل شد منظور از جملات " امروز دین شما را کامل کردم و نعمتم را بر شما تمام ساختم چیست"؟

مرحوم علامه طباطبایی در بیان این که مراد از کلمه "الیوم" چیست، به طور مفصل بحث می کنند و احتمالات متعددی را در آن ذکر می کنند و بالاخره می گویند مراد از "الیوم" روز عید غدیر است. بخشی از عبارات ایشان را می آوریم:
«حال باید دید منظور از كلمه یوم چیست؟ آیا آن زمانى است كه اسلام با بعثت رسول خدا(ص) و دعوت آن جناب ظاهر شد؟ و در نتیجه مراد از این جمله این است كه خداى تعالى اسلام را بر شما نازل و دین را براى شما تمام و نعمت خود را بر شما به نهایت رسانید، و دیگر كفار نمى توانند به شما دست پیدا كنند؟
این را كه به هیچ وجه نمى توان گفت، براى این كه این عبارت را براى هر كس بخوانى از آن چنین مى فهمد كه مردم مسلمان دینى داشته اند، كه به خاطر ناقص بودنش كفار طمع بسته بودند كه دین آنان را باطل ساخته یا در آن دخل و تصرفى بكنند، و مسلمانان هم از همین جهت بر دین خود مى ترسیدند، ولیكن خداى تعالى دین آنان را تكمیل كرد، و آن نقص را بر طرف ساخت، و نعمت خود را برآن مردم به حد كمال رسانید، و آنگاه به آن مردم فرمود: دیگر نترسید كه دیگر كفار از دین شما مایوس شدند، و ما مى دانیم كه عرب قبل از ظهور اسلام دینى نداشتند تا با بعثت رسول خدا(ص) به كمال رسیده باشد، و نعمتى نداشتند.
و یا آنكه مراد از كلمه یوم روز بعد از فتح است، كه خداى تعالى كید مشركین قریش را باطل و شوكتشان را شكست، و بنیان دین بت پرستیشان را منهدم و بت هایشان را خرد نمود، و امیدشان را از اینكه یک روز دیگر روى پاى خود بایستند و در مقابل اسلام صف آرائى نموده از نفوذ اسلام وانتشار آن جلوگیرى كنند قطع فرمود.
این احتمال نیز درست نیست زیرا آیه شریفه دلالت به اكمال دین دارد، و ما مى دانیم كه بعد از فتح مكه دین خدا كامل و نعمتش تمام نشده بود، چون فتح مكه در سال هشتم هجرت اتفاق افتاد و بسیارى از واجبات دینى اسلام بعد از این سال نازل شد و بسیارى از حلالها و حرامها بین فتح مكه و بین درگذشت رسول خدا(ص) تشریع گردید.
بعضی دیگر گفته اند مراد از كلمه یوم بعد از آیات سوره برائت است، و آن زمانى است كه اسلام تقریبا بر شبه جزیره عرب گسترش یافته، آثار شرک از بین رفته، سنن جاهلیت بمرد، زمانى كه دیگر مسلمانان در معابد و معاهد دین و از آن جمله در مناسک حج احدى از مشركین را نمى دیدند، كه مراسم شرک را انجام دهد، روزگارى كه دنیا به كام مسلمین شد، و خدا آن خوف و دلواپسى كه مسلمین داشتند را مبدل به امنیت كرد، و دیگر هیچ چیزى را شرک خدا ندانستند.
این احتمال هم به هیچ وجه قابل قبول نیست زیرا مشركین عرب هر چند كه بعد از نزول سوره برائت و بر چیده شدن بساط شرک از دین مسلمانان مایوس شدند، و رسوم جاهلیت محو شد، الا اینكه دین اسلام هنوز كامل نشده بود، چون فرائض و احكامى بعد از سوره برائت نازل شد، از آن جمله فرائض و احكامى است كه در سوره مائده آمد، و مفسرین اتفاق دارند بر اینكه سوره مائده در اواخر عمر رسول خدا(ص) نازل شده، و همه مى دانیم كه بسیارى از احكام حلال و حرام و حدود و قصاص در این سوره است .
پس با نادرست بودن این سه احتمال كه كلمه یوم به معناى دوره و ایام باشد نه یک روز خاصى كه آفتاب در آن طلوع و غروب كرده باشد، و خلاصه وقتى نتوانستیم بگوئیم مراد از روز دوره پیدایش دعوت اسلامى، و یا دوره بعد از فتح مكه، و یا قطعه زمان بین نزول سوره برائت و رحلت رسول خدا(ص) است لاجرم و بناچار باید بگوئیم مراد از این كلمه یک روز معینى است، روزى است كه خود این آیه در آن روز نازل شده، و قهرا روز نزول این سوره است.

خوب، حال مى پرسیم این روز معین چه روزى بوده؟ آیا روز معینى بوده كه مكه فتح شد؟ و یا روز معینى كه سوره برائت نازل شد؟ در فساد این دو احتمال همان اشكالهاى سابق كافى است، دیگر حاجتى به تكرار آنها و یا دلیل دیگر نیست.
و یا مراد از این روز معین روز عرفه در حجة الوداع است، كه بسیارى از مفسرین این را گفته اند، و بعضى از روایات هم بر طبق آن وارد شده، در این صورت مى پرسیم معناى مایوس شدن كفار از دین مسلمانان در آن روز معین چیست؟ آیا معنایش این است كه مشركین قریش از اینكه بار دیگر زورشان برسد كه دین اسلام را از بین ببرند مایوس شدند، كه بسیار احتمال بى پایه اى است براى اینكه مشركین عرب دو سال قبل یعنى در فتح مكه مایوس شدند، كه سال هشتم هجرت بود، نه در روز عرفه از حجة الوداع، كه سال دهم از هجرت بوده.

و یا معنایش این است كه در روز نزول برائت مایوس شدند، كه نزول سوره برائت در سال نهم بوده، و قهرا آن روز معین هم در آن سال بوده، و یا منظور این است كه همه كفار از دین مسلمانان مایوس شدند هم مشركین و هم یهود و هم نصارا و هم مجوس و هم سایرین، كه قهرا بر حسب این احتمال باید بگوئیم جمله «الذین كفروا» جمله اى است مطلق - كه ما مى دانیم یهود و نصارا در آن روز از غلبه بر مسلمین مایوس نشده بودند، و قوت و شوكت اسلام از چهار دیوارى جزیرة العرب آن روز تجاوز نكرده بود.
و از جهتى دیگر باید درباره این روز یعنى روز عرفه دقت و تامل كنیم، ببینیم چه رابطه اى بین روز عرفه یعنى روز نهم ماه ذى الحجه سال دهم هجرت با جمله «الیوم اكملت لكم دینكم و اتممت علیكم» نعمتى كه در آیه مورد بحث قرار گرفته برقرار است.
چه بسا ممكن است كسى بگوید: رابطه این بوده كه در آن روز امور حج به حد كمال رسید، چون رسول خدا(ص) به نفس شریف خود در آن مراسم شركت كرده بود و تک تک احكام حج را هم مى گفت و هم خودش پیاده مى كرد.
اما متاسفانه این احتمال را هم نمى توان پذیرفت، براى اینكه دیدیم یكى از مناسكى كه در آن سال به مسلمانان تعلیم داد حج تمتع بود، كه چیزى نگذشت بعد از درگذشتش متروک شد، آن وقت چطور ممكن است تعلیم چنین حكمى را اكمال دین بنامیم، و تعلیم نماز و روزه و حج و زكات و جهاد و سایر معارف را كه قبلا تشریع شده بود تكمیل دین ندانیم، و اصلا چطور ممكن است تعلیم یكى از واجبات دین را اكمال آن دین شمرد با اینكه اكمال خود آن واجب هم نیست تا چه رسد به اكمال مجموع دین؟
از این هم كه بگذریم این احتمال باعث مى شود كه رابطه فقره اول یعنى جمله «الیوم یئس الذین كفروا من دینكم» با فقره دوم یعنى جمله «الیوم اكملت لكم دینكم» قطع بشود، چه رابطه اى تصور مى شود كه میان تعلیم حج تمتع براى مسلمانان و میان مایوس شدن كفار از دین مسلمین بوده باشد؟»
سپس ایشان با رد همه این اقوال، "الیوم" را همان روز عید غدیر می دانند. برای مطالعه بیشتر به تفسیر المیزان مراجعه کنید.

جهت مشاهده پرسش و پاسخ های عمومی بخش معارف اسلامی اینجا کلیک کنید.

جهت دریافت مشاوره از بخش معارف اسلامی اینجا کلیک کنید.